Nhà văn Pháp Annie Ernaux thắng Nobel Văn học 2022

Tại buổi lễ diễn ra lúc 13h ngày 6/10 (giờ Stockholm, tức 18h – giờ Hà Nội), đại diện Viện hàn lâm Thụy Điển công bố Annie Ernaux chiến thắng vì “với lòng can đảm và sự sắc sảo vốn có, bà đã khám phá ra gốc rễ, sự xa cách và sự hạn chế của tập thể qua những hồi ức cá nhân”.

Năm 2021, Annie Ernaux đứng đầu danh sách đặt cược của nhà cái Ladbrokes với tỷ lệ 8/1 (một ăn tám). Trước bà, nước Pháp có 15 nhà văn đoạt giải thưởng, gần nhất là Patrick Modiano (2014).

Annie Ernaux sinh năm 1940, nổi tiếng qua nhiều tiểu thuyết tự truyện phản ánh hiện thực cuộc sống. Cuốn A Girl’s Story của bà được xuất bản ở Việt Nam đầu năm nay, với tên Hồi ức thiếu nữ. Tác phẩm kể cuộc đời bà giai đoạn năm 1940-2006, từ khi còn là cô bé đến lúc trưởng thành, đối diện hôn nhân tan vỡ. Qua trải nghiệm cá nhân của Annie Ẻnaux, tác phẩm phản ánh những biến động của xã hội Pháp. Cuốn A Man’s Place (Một chỗ trong đời) ra mắt trong nước hồi 2016, là ký ức của bà về người cha thuộc tầng lớp lao động.

Trước buổi công bố, Salman Rushdie, nhà văn đang nằm trên giường bệnh sau khi bị đâm ở New York hồi tháng 8, được kỳ vọng thắng giải. Ông vẫn đang nằm trên giường bệnh sau vụ ám sát ngay trước giờ ông tham gia “cuộc thảo luận về việc Mỹ cho các nhà văn và nghệ sĩ lưu vong tị nạn và là nơi tự do thể hiện sáng tạo”.

Ngoài ra, Adonis, Murakami, Margaret Atwood… cũng được nhiều người hâm mộ đặt niềm tin. Tiểu thuyết gia Anh Hilary Mantel – người mới qua đời tháng trước – cũng là ứng cử viên được đánh giá cao. Tuy nhiên, theo quy định, giải chỉ được trao cho các tác giả đang sống.

Theo tờ The Guardian, Ellen Mattson, nhà văn và thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển và Ủy ban Nobel, nói “thế giới đầy ắp những nhà văn giỏi, xuất sắc, và mỗi cây bút cần thêm một vài yếu tố để trở thành người đoạt giải”. Bà cho biết khó lý giải yếu tố đó là gì, nhưng có thể hiểu nôm na là tố chất đặc biệt của người đó, có từ khi họ sinh ra. Mattson cũng cho biết Ủy ban hiếm khi trao giải cho các nhà văn ở độ tuổi 30 hoặc 40 bởi họ cần quá trình dài rèn giũa để trở nên xuất sắc. Người đoạt giải trẻ nhất là Rudyard Kipling, 41 tuổi, năm 1907, trong khi người lớn tuổi nhất là Doris Lessing, 88 tuổi, năm 2007.

Năm ngoái, Abdulrazak Gurnah – tiểu thuyết gia Tanzania – được trao giải vì “sự thâm nhập, không khoan nhượng và đầy trắc ẩn, sâu vào những hệ quả của chủ nghĩa thực dân và số phận những người tị nạn đang lưu vong giữa các nền văn hóa và lục địa”. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đánh giá tên tuổi ông chưa đủ sức nặng.

Vài năm gần đây, Nobel Văn học vướng nhiều tranh cãi. Cây bút Alex Shephard của tờ New Repuclic nhận xét giải thưởng những năm qua ngày càng dễ được trao cho các nhân vật không liên quan văn học, điển hình là Bob Dylan năm 2016. Giải thưởng năm 2018 bị hủy do Jean-Claude Arnault, chồng của nhà thơ Katarina Frostenson – thành viên chủ chốt trong Hội đồng Viện Hàn lâm Thụy Điển – bị tố cáo lạm dụng nhiều phụ nữ. Ngoài ra, ông đã làm rò rỉ tên người chiến thắng bảy lần, kể từ năm 1996.

Chủ nhân giải thưởng năm 2019 – ông Peter Handke – bị tẩy chay vì từng công khai bảo vệ chính trị gia quá cố – Slobodan Milosevic. Trong một cuộc phỏng vấn được đăng trên website giải, Ellen Mattson – thành viên Viện Hàn lâm – nói điều duy nhất hội đồng quan tâm là giá trị văn học, thay vì bận tâm cuộc sống, quan điểm riêng tư của các cây bút.

Nobel Văn học là một trong sáu hạng mục của giải Nobel, được trao cho tác giả từ bất kỳ quốc gia nào, theo di chúc của nhà hóa học Alfred Nobel. Viện Hàn lâm Thụy Điển sẽ lựa chọn người thắng cuộc. Họ không bao giờ hé lộ dấu hiệu về nhân vật có khả năng đoạt giải cho tới khi công bố kết quả. Danh sách rút gọn của các ứng viên sẽ được tiết lộ 50 năm sau đó. Giải lần đầu được trao cho nhà thơ Pháp – Sully Prudhomme – năm 1901. Viện Hàn lâm Thụy Điển được vua Gustav III thành lập vào năm 1786, chịu trách nhiệm ra quyết định về giải Nobel Văn học, thực hiện theo di chúc nhà tài trợ là ông Alfred Nobel.

Hà Thu